Η Χαλκίδα παρέμεινε υπό Τούρκικη κατοχή 363 ολόκληρα χρόνια από τις 12 Ιουλίου του 1470 και την κατάληψη της από τους Ενετούς μέχρι την παράδοση της στην Ελλάδα του Όθωνα στις 25 Μαρτίου του 1833.
Μετά την κατάληψη της Χαλκίδας (Νεγρεπόντε εκείνη την εποχή) από τους Οθωμανούς, όλος ο Ενετικός πληθυσμός του κάστρου (της πόλης της Χαλκίδας που περικλειόταν από τείχη) αφανίστηκε, ενώ οι Έλληνες στάλθηκαν σαν σκλάβοι στην Κωνσταντινούπολη. Το Κάστρο κατοικούταν από Οθωμανούς και διακόσιους περίπου Εβραίους.
Η σπουδαιότητα της γεωγραφικής και στρατηγικής θέσης της Χαλκίδας υπήρξε πάντοτε παράγοντας ιδιαίτερης ανάπτυξης της οικονομικής και διοικητικής.
Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας η Χαλκίδα – Γρίμπος ή Έγριμπος – διοικητικό κέντρο του σαντζακιού του Ευρίπου αναπτύσσεται συγχρόνως «στα προάστια των Χριστιανών» και στην πόλη των Τούρκων και Εβραίων. Το προάστιο είχε περισσότερο πληθυσμό και σιγά – σιγά η ζωή της πόλης μεταφέρθηκε σε αυτό.
Στην πόλη διέμενε και η Τούρκικη φρουρά του Ευρίπου που στα τέλη του 18ου αιώνα αριθμούσε 357 άνδρες.
Η πόλη
Η Χαλκίδα και κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας διατηρεί τα Ενετικά τείχη της, την τάφρο που την περιβάλει, τις εξόδους με τις γέφυρες που την ενώνουν με τα Προάστια και την υπόλοιπη Εύβοια και φυσικά την διπλή γέφυρα με τον πύργο στην μέση του στενού του Ευρίπου που στέκει φρουρός στην μοναδική πεζή είσοδο του νησιού με τη Στερεά Ελλάδα.
Στην πύλη του κάστρου στις γέφυρες διατηρούν ακόμα και το έμβλημα της γαληνότατης δημοκρατίας της Βενετίας, το Λιοντάρι του Αγίου Μάρκου αλλά και τους 3 μύλους στο στενό του Ευρίπου στην πλευρά του νότιου Ευβοϊκού όπως αυτοί είχαν κατασκευαστεί από τους Ενετούς.
Η βασιλική της Αγίας Παρασκευής μετατρέπεται από τους Οθωμανούς κατακτητές σε αποθήκη και σταύλο.
Ο Εβλιά Τσελεμπή το 1667 διακρίνει ήδη στην πόλη το Κάστρο και το Προάστιο ή Προάστια ή ξώχωρο, που τα χώριζε η τάφρος του φρουρίου και αναφέρει δρόμους στενούς στρωμένους με καλντερίμι και «1900 σπίτια, στενά και πετρόκτιστα, με περιβόλια και αμπέλια, όλα τους σκεπασμένα με κεραμίδια και με πόρτες με καμάρες» σε συνδυασμό με τούρκικα τζαμιά και δημόσια κτίρια.
Η κυκλοφορία των κατοίκων εξασφαλίζεται με ένα δίκτυο «αδιεξόδων», ένα είδος ημιδημόσιας μετάβασης από τον χώρο της κατοικίας με την αυξημένη ιδιωτικότητα στον δημόσιο δρόμο.
Ο κεντρικός δρόμος του οικισμού, «η οδός της άνω πύλης» ήταν και ο εμπορικός άξονας που κατέληγε στην πλατεία της εβδομαδιαίας αγοράς με το τζαμί, στο Προάστιο έξω από τα τείχη. Το σπίτι του Δερβίσαγα βρίσκεται στην «κατά δυσμάς πλευρά του φρουρίου», στη συνοικία του «τεμένους Δαβούτ Μπέη». Η οδός Παίδων είναι η παλιά «οδός Αγίας Παρασκευής» ένας από τους σημαντικότερους άξονες που ξεκινώντας από την «πύλη του Ευρίπου» διέτρεχε τον οικισμό περνώντας μπροστά από την Αγία Παρασκευή.
Οι κάτοικοι
Οι κάτοικοι της Χαλκίδας την εποχή της Τουρκοκρατίας είναι Οθωμανού Τούρκοι, Εβραίοι και Έλληνες με το συνολικό πληθυσμό να είναι περίπου 12.000. Οι Τούρκοι του Εγρίπου έχουν την χειρότερη φήμη και είναι ξακουστοί για την αγριότητα τους ίσως και λόγο της δυσκολίας τους να κατακτήσουν την Ενετική πόλη και των τεράστιων απωλειών που είχαν κατά την διάρκεια της μάχης. Στα τέλη του 18ου αιώνα η περιοχή και ειδικά ο βόρειος Ευβοϊκός μαστίζεται από τους πειρατές.
Οι κατοικίες
Τα οικόπεδα έχουν σχήμα ακανόνιστο και μέγεθος από 60 έως 800 τετραγωνικά μέτρα, συνηθέστερα όμως κυμαίνονται μεταξύ 150 και 300 μέτρων. Η οργάνωση της κατοικίας γίνεται σε άμεση σχέση με μία εσωτερική αυλή, που ανάλογα με το σχήμα, τις διαστάσεις και τον προσανατολισμό του οικοπέδου τοποθετείται μπροστά από το κτίσμα με είσοδο απ’ ευθείας από τον δρόμο ή στο βάθος του οικοπέδου με προσπέλαση από στεγασμένο διάδρομο στο ισόγειο. Από τον χώρο της αυλής γίνεται η άνοδος στους ορόφους. Το κτίσμα εκτείνεται κατά μήκος της μίας, των δύο ή και των τριών πλευρών της αυλής σε σχήμα Γ ή Π με τονισμό των οριζοντίων γραμμών στη διάρθρωση της όψης του.
Η τυπική αυτή διάταξη γύρω από μία εσωτερική αυλή συναντάται κυρίως στα αστικά κέντρα και εκφράζει τη στροφή στην οικογενειακή ζωή με έμφαση στην ιδιωτικότητα της κατοικίας.
Η αστική κατοικία στρέφεται προς την αυλή με διαβάθμιση από τον υπαίθριο στον κλειστό χώρο μέσω ενός ημιυπαίθριου χαγιατιού. Η ύπαρξη ανοικτών χαγιατιών στη Χαλκίδα που υποστηρίζονται από λίθινες τοξοστοιχίες τεκμηριώνεται από τις απεικονίσεις παλιών σπιτιών και από τα ελάχιστα σωζόμενα σπίτια που εντοπίζονται στο χάρτη του 1840 και έχουν υποστεί αλλοιώσεις ανάλογες με αυτές του σπιτιού της οδού Παίδων.
Αρχοντικό Οδού Παίδων Χαλκίδα
Το αρχοντικό της οδού Παίδων είναι το μοναδικό δείγμα αστικής αρχιτεκτονικής της Τουρκοκρατίας που διασώζεται μέχρι σήμερα στη Χαλκίδα.
Το κάστρο του Καρά Μπαμπά
Κατά την διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου χτίζεται στη βοιωτική πλευρά στο λόφο της Κανήθου το κάστρο του Καρά Μπαμπά από τους Τούρκους με σκοπό να προφυλάξουν τόσο την Χαλκίδα όσο και το στενό του Ευρίπου από τα εχθρικά πλοία.
Κάστρο Καράμπαμπα – Χαλκίδα
1688, Η επίθεση των Ενετών υπό τον Μοροζίνι
Τον Ιούλιο του 1688 με σημαντικό στρατό και στόλο που υπερέβαινε συνολικά τους 20.000 άντρες πραγματοποίησε εκστρατεία εναντίον της Χαλκίδας. Την πόλη την υπερασπιζόταν μία τουρκική φρουρά 6.000 αντρών. Ο Βενετικός στόλος δεν κατάφερε να ανακόψει τον ανεφοδιασμό της πόλης από τον Εύριπο και ύστερα από τρίμηνη μάχη που στοίχισε στους Βενετούς σημαντικές απώλειες έλυσε την πολιορκία και αποσύρθηκε.
Η επιδημία της Πανούκλας
Το 1789 μία καταστροφική επιδημία πανούκλας «εθέρισε» την πόλη με αποτέλεσμα πολλά σπίτια να μείνουν ακατοίκητα, ενώ το 1840 αρκετό ποσοστό των σπιτιών του Κάστρου βρίσκονταν σε ερείπια. Σε αυτή τη γενικότερη κοινωνική κατάσταση και σύμφωνα με τα στοιχεία που Leak παραθέτει για το κόστος των οικοδομών στην Ελλάδα μόνο η άρχουσα τάξη των Τούρκων και η ανερχόμενη τάξη των Ελλήνων εμπόρων είχαν τις δυνατότητες να οικοδομούν.
Τι σώζεται σήμερα από την Οθωμανική περίοδο
Δυστυχώς πολύ λίγα κτίρια και κατασκευές εκείνης της περιόδου σώζονται μέχρι σήμερα. Μεταξύ αυτών είναι η οικία της οδού Παίδων, το κάστρο του Καρά Μπαμπά, το μοναδικό σωζόμενο τζαμί του Εμίρ Ζαδέ καθώς και η παραπλήσια τούρκικη κρήνη.
Επίσης έστω και με αρκετές παρεμβάσεις που αλλοίωσαν την αρχική της μορφή, σώζεται τμήμα της κατοικίας του Ομέρ Πασά στη Χαλκίδα, του τελευταίου Τούρκου στρατιωτικού διοικητή της Εύβοιας και μετέπειτα οικεία του Νικόλαου Κριεζώτη.
Τμήμα της ενετικής Οικίας του Βαΐλου ανήκει και αυτό στην Οθωμανική περίοδο, ενώ στην ίδια περίοδο ανήκει και το προσαρτημένο στην οχύρωση κτίσμα που φιλοξενεί σήμερα το Λαογραφικό Μουσείο της Χαλκίδας.
Δύο ακόμα κτίσματα που από τα αρχιτεκτονικά τους χαρακτηριστικά χρονολογούνται την οθωμανική περίοδο σώζονται μέχρι σήμερα στην Χαλκίδα. Το ένα βρίσκεται στη συνοικία Κάστρο στην Αγία Παρασκευή στην γωνία των οδών Σταμάτη και Σκαλκώτα, ενώ το δεύτερο βρίσκεται στην οδό Ανδρούτσου. Και τα δύο κτίσματα είναι εγκαταλελειμμένα σήμερα.
Η παράδοση στην Ελλάδα
Η Εύβοια διεκδίκησε και κέρδισε την ανεξαρτησία της η οποία πραγματοποιήθηκε με το Πρωτόκολλο Περί Ανεξαρτησίας της Ελλάδος του Λονδίνου το Φεβρουάριο του 1830 και υπογράφηκε από τις τρεις Μεγάλες Δυνάμεις, της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας. Με το Πρωτόκολλο αυτό ιδρύθηκε Ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος με σύνορα μέχρι την γραμμή Σπερχειού και των εκβολών του Αχελώου ποταμού.
Η ουσιαστική απελευθέρωση της Χαλκίδας από τον Τουρκικό ζυγό έγινε τρία χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα στις 25 Μαρτίου 1833 (7 Απριλίου 1833 με το νέο ημερολόγιο), ο επίτροπος του Βασιλιά Όθωνα Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός παρέλαβε το φρούριο της Χαλκίδας από το Χατζή Ισμαήλ.
Ακολουθείστε μας στο Google News