Στα Ρωμαϊκά Χρόνια τα λουτρά ήταν πολυτελή κτίρια με ειδικές εγκαταστάσεις, τα οποία εκτός από χώρους ατομικής υγιεινής, λειτουργούσαν συγχρόνως και ως κέντρα ψυχαγωγίας και κοινωνικών συναναστροφών.

Ο αρχαιολογικός χώρος των Ρωμαϊκών Λουτρών εντάσσεται στον πολεοδομικό ιστό της αρχαίας Χαλκίδας των Ρωμαϊκών χρόνων. Ανακαλύφθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα από τον Γεώργιο Παπαβασιλείου. Αρχικά, χάρη και στην εύρεση επιγραφών και μίας ερμαϊκής στήλης ταυτίστηκε με Γυμνάσιο, χώρο άθλησης και εκπαίδευσης των εφήβων, των αθλητών και των ενήλικων πολιτών.

Ρωμαϊκά Λουτρά και Γυμνάσιο Χαλκίδας

Ρωμαϊκά Λουτρά και Γυμνάσιο Χαλκίδας

Βρίσκεται επί της οδού Αρεθούσης, κοντά στο Διαχρονικό Μουσείο της Αρέθουσας και στην διασταύρωση Αρεθούσης και 28ης Οκτωβρίου σε οικόπεδο που άνηκε στην οικογένεια Λυμπερίου και αγοράστηκε μετά την ανακάλυψη των αρχαίων από το Ελληνικό Δημόσιο.

Την δεκαετία του 1950, η Αγγελική Ανδρειωμένου ολοκλήρωσε την αποκάλυψη των ψηφιδωτών δαπέδων, με παραστάσεις αθλητών, επιβεβαιώνοντας την ταύτιση του χώρου με Γυμνάσιο και Παλαίστρα.

Κατά τις εργασίες ανάδειξης του μνημείου από την ΙΑ’ Ε.Π.Κ.Α, στο πλαίσιο του Ε.Σ.Π.Α. (2007 – 2013), ήρθαν στο φως εκτεταμένα αρχιτεκτονικά λείψανα λουτρικών εγκαταστάσεων, που επαναπροσδιόρησαν την ταυτότητα αυτού.

Σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα για τη διαπίστωση αυτή, αποτελεί η εύρεση τμήματος επιγραφής του 1ου αιώνα μ.χ. σε δεύτερη χρήση, η οποία αναφέρεται σε κατάλογο εφήβων, οι οποίοι, αφού διαγωνίστηκαν στην «Ευταξία», αποφοίτησαν επιτυχώς. Ανάλογες επιγραφές  σχετίζονται πράγματι με Γυμνάσια.

Ρωμαϊκά Λουτρά – Λουτρικές Εγκαταστάσεις

Βασική φροντίδα στην αρχαιότητα αποτελούσε η καθαριότητα του σώματος για λόγους υγιεινής και ευεξίας και για το λόγο αυτό τα λουτρικά συγκροτήματα, ιδιωτικά ή δημόσια, αποτελούσαν αναπόσπαστο στοιχείο κάθε αρχαίας Ελληνικής πόλης. Τα δημόσια λουτρά (βαλανεία) διαμορφώθηκαν αρχικά στην κλασσική και ελληνιστική εποχή. Ταυτόχρονα, λουτρά διέθεταν απαραίτητα και τα γυμνάσια. Στα ρωμαϊκά χρόνια τα λουτρά εξελίχθηκαν σε πολυτελή κτίρια (θέρμες) με κύριο χαρακτηριστικό την καθιέρωση της χρήσης του θερμού νερού και των θερμών αιθουσών. Οι σύνθετες αυτές εγκαταστάσεις λειτουργούσαν, επίσης, ως κέντρα ψυχαγωγίας και κοινωνικών συναναστροφών και απευθύνονταν και στα δύο φύλα.

Ένα τυπικό λουτρικό συγκρότημα των ρωμαϊκών χρόνων έπρεπε να επιτυγχάνει τη διαβάθμιση της θερμοκρασίας των διάφορων χώρων, σύμφωνα με τις αντίστοιχες φάσεις του λουτρού. Κατά αυτό τον τρόπο διαμορφώνονται οι εξής βασικές αίθουσες και λειτουργίες:

  1. το αποδυτήριο ή χώρος υποδοχής, το οποίο διέθετε πάγκους και ερμάρια για την τοποθέτηση των ενδυμάτων
  2. το tepidarium (μέσος οίκος), αίθουσα χλιαρού λουτρού,
  3. το caldarium (θερμός οίκος), αίθουσα ζεστού λουτρού,
  4. το frigidarium (ψυχρός οίκος), ψυχρού λουτρού

Για την λειτουργία ενός ρωμαϊκού λουτρού πρωτεύουσας σημασίας ήταν η ύπαρξη υδραυλικών και θερμαντικών συστημάτων. Η τροφοδοσία με νερό επιτυγχανόταν με σύστημα αγωγών. Η μεγάλη καινοτομία, όμως, των ρωμαϊκών λουτρών ήταν το θερμαντικό σύστημα, που αποτελούνταν από υπόκαυστα δάπεδα και κοίλους θερμαινόμενους τοίχους.

Πλινθόκτιστοι κυκλικοί πεσσίσκοι στήριζαν το θερμαινόμενο δάπεδο

Πλινθόκτιστοι κυκλικοί πεσσίσκοι στήριζαν το θερμαινόμενο δάπεδο

Το πρωτοποριακό υπόκαυστο σύστημα υποδαπέδιας θέρμανσης, αποτελούνταν από δάπεδα που στηρίζονταν σε πλινθόκτιστους πεσσίσκους κυκλικούς ή ορθογώνιους, επιτρέποντας την κυκλοφορία του ζεστού αέρα κάτω από αυτά. Ο θερμός αέρας στη συνέχεια με τη φυσική ιδιότητα να κινείται προς τα επάνω διοχετευόταν σε κάθετους αγωγούς ορθογώνιας διατομής κατασκευασμένους με πλάκες που έφεραν μαστοειδή απόφυση. Αντίστοιχοι αγωγοί διέτρεχαν και την οροφή. Ο θερμός αέρας παραγόταν από την καύση ξύλων σε ειδικά διαμορφωμένο κλίβανο στο άκρο της αίθουσας, το προπνίγειο.

Ψηφιδωτά Δάπεδα

Σε ολόκληρη την αρχαιότητα η κατασκευή ψηφιδωτών δαπέδων, δεδομένου του κόστους και της εξειδικευμένες τεχνογνωσίας που απαιτούνταν, αποτελούσε μορφή επίδειξης πλούτου και απόκτησης αίγλης.

Στα δημόσια κτίρια, όπως τα λουτρά και τα γυμνάσια, η κατασκευή τους συνδέεται με την ευεργεσία πλούσιων πολιτών και πολιτικών προσώπων, με σκοπό την απόκτηση κύρους και κοινωνικής αναγνώρισης.

Ψηφιδωτό διακοσμημένο σε συνεχόμενη ζώνη (ζωφόρο) και συμπληρωματικά γεωμετρικά μοτίβα

Ψηφιδωτό διακοσμημένο σε συνεχόμενη ζώνη (ζωφόρο) και συμπληρωματικά γεωμετρικά μοτίβα

Στον πρώτο χώρο το ψηφιδωτό είναι διακοσμημένο σε συνεχόμενη ζώνη (ζωφόρο) και συμπληρωματικά γεωμετρικά μοτίβα.

Είναι κατασκευασμένο από ακανόνιστες τετράπλευρες ψηφίδες (τεχνική opus tessalatrum). Στο κεντρικό τμήμα του φέρει συνεχόμενες παραστάσεις αθλητών και αγωνοθετών. Η χρήση των λευκών, μελανών, ερυθρών και λευκορόδινων ψηφίδων με τις χρωματικές διαβαθμίσεις τους είναι το μοναδικό στοιχείο που προσδίνει κίνηση και ζωντάνια στην παράσταση. Το ψηφιδωτό αυτό δάπεδο βάση της τεχνοτροπίας του, χρονολογείται στα τέλη του 3ου αιώνα π.χ. Αυτός ο χώρος πιθανότατα αποτελούσε αποδυτήριο ή τον χώρο υποδοχής του λουτρικού συγκροτήματος, όπου οι θαμώνες του λουτρού αναπαύονταν και συζητούσαν.

Αναπαράσταση παλαιστών σε ψηφιδωτό δάπεδο στα Ρωμαϊκά λουτρά της Χαλκίδας

Αναπαράσταση παλαιστών σε ψηφιδωτό δάπεδο στα Ρωμαϊκά λουτρά της Χαλκίδας

Στην δυτική πλευρά εικονίζονται δύο πυγμάχοι, με ιμάντες στον πήχυ και καλύμματα στα χέρια. Ο πυγμάχος στα αριστερά προτάσσοντας το δεξί του χέρι καλύπτει με το αριστερό το πρόσωπο του που αιμορραγεί. Ο δεύτερος πυγμάχος στρέφεται προς την ενδεδυμένη ανδρική μορφή, τον αγωνοθέτη, που φορά εξωμίδα και του προσφέρει ένα φύλλο φοίνικα, ως σύμβολο νίκης. Η νοτιοδυτική γωνία συμπληρώνεται από ένα τραπέζι με κλαδιά φοίνικα.

Στη νότια πλευρά ακολουθεί παράσταση πάλης με γυμνούς αθλητές σε στάση λαβών στο ύψος των ώμων. Τους αθλητές παρακολουθεί αγωνοθέτης κρατώντας ένα κλαδί φοίνικα.

Στην ανατολική πλευρά σώζεται μόνο τμήμα του σώματος γυμνού αθλητή (πόδια και τμήμα κορμού), πιθανότατα του άλματος σε μήκος, όπως υποδηλώνει η παράσταση ζεύγους αλτήρων στη νοτιοανατολική γωνιά, όπου αναπαρίσταται αμφορέας, ως έπαθλο νίκης.

Στο βόρειο και περισσότερο κατεστραμμένο τμήμα της ζωφόρου απεικονίζονται δύο κάθετοι ξύλινοι πάσσαλοι, που παριστάνουν μηχανισμό άφεσης για τα αγωνίσματα δρόμου, την ύσπλιγγα των αρχαίων σταδίων. Η σωζόμενη γυμνή ανδρική μορφή, από την στάση του σώματος πιθανότατα ταυτίζεται με αθλητή δρόμου.

Τεχνοτροπία Ψηφιδωτού Δαπέδου

Οι μορφές αναπτύσσονται μέσα από περιγράμματα, που τονίζουν τα βαριά σώματα με τα μικρά κεφάλια, ενώ η απόδοση των σκιών τις ακινητοποιεί.

Η ζωφόρος των αθλητών πλαισιώνεται από φαρδιά ταινία τεμνόμενων μελαλανών κύκλων σε λευκό βάθος. Ακολουθεί δεύτερη λεπτότερη ζώνη εναλλασσόμενων ερυθρών και μελανών ρόμβων. Η παρυφή του δαπέδου αποτελείται από χοντροκομμένες ψηφίδες λευκού χρώματος.

Ψηφιδωτό διακοσμημένο με γεωμετρικά μοτίβα

Ψηφιδωτό διακοσμημένο με γεωμετρικά μοτίβα

Ο δεύτερος χώρος καλύπτεται ψηφιδωτό επιφάνειας σχεδόν 90 τ.μ., κατασκευασμένο από χοντροκομμένες ψηφίδες και είναι διακοσμημένο με γεωμετρικά μοτίβα. Σε λευκό φόντο αναπτύσσεται ορθογώνιος πίνακας, έκκεντρα τοποθετημένος με διακόσμηση εναλλασσόμενων ρόμβων από μελανές, λευκές, ερυθρωπές και λευκορόδινες τετράγωνες ψηφίδες. Διακρίνονται πολλές επισκευές και μετασκευές, που μαρτυρούν τις πιθανές διαδοχικές χρήσεις του, ως λουτρό, εστιατόριο ή χώρο συνάθροισης.

Σκαμμένα τμήματα κατά την Οθωμανική περίοδο και είχαν ως σκοπό την συλλογή νερού

Σκαμμένα τμήματα κατά την Οθωμανική περίοδο και είχαν ως σκοπό την συλλογή νερού

Τετράγωνα σκαμμένα τμήματα τμήματα που λείπουν από τα ψηφιδωτά καθώς και αυλάκια που καταλήγουν σε αυτά, έγιναν πιθανόν κατά την Οθωμανική περίοδο και είχαν ως σκοπό την συλλογή νερού από το δάπεδο καταστρέφοντας παράλληλα τμήματα των δαπέδων.

Πηγή:

  • Εφορία Αρχαιοτήτων Εύβοιας
  • Eviaportal.gr
Ακολουθείστε μας στο Google News