Γράφει ο Δημήτριος Λαμπράκης,
Δρ. οθωμανικής ιστορίας, διδάσκων Ιονίου Πανεπιστημίου, Κέρκυρα
Είναι γνωστό ότι ο ναός της Αγίας Παρασκευής της Χαλκίδας αποτελεί ένα διαχρονικό μνημειακό κόσμημα για την πόλη. Οι απαρχές της ιστορίας του ανάγονται στον πέμπτο με έκτο μ.Χ. αιώνα, όταν οικοδομήθηκε για να αποτελέσει το θρησκευτικό κέντρο της νεοϊδρυθείσας πόλης του Ευρίπου. Στη συνέχεια, κατά την πρώιμη περίοδο της Λατινοκρατίας μετατράπηκε σε μοναστήρι Δομινικανών μοναχών ενώ κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας μετατράπηκε σε καθολικό καθεδρικό ναό. Εντέλει, το 1470 μετά την κατάληψη της πόλης από τους Οθωμανούς υπό την ηγεσία του σουλτάνου Μεχμέντ Β’ του Πορθητή μετατράπηκε σε τζαμί που έφερε την ονομασία Φετχιγέ Τζαμί, δηλαδή Τζαμί της Κατάκτησης.
Κατά την πρόσφατη επίσκεψη μου στη Χάλκιδα, στα πλαίσια της έρευνας μου είχα την ευκαιρία να περάσω από το ναό, όπου με μεγάλη χαρά και ικανοποίηση αντίκρυσα τα έργα που εκτελούνται με σκοπό τη συντήρηση και ανάδειξη της ιστορίας του ναού. Είναι ένα ευτυχές γεγονός για το οποίο εκφράζω την βεβαιότητα μου ότι θα συνδράμει στην ανάδειξη μίας ακόμα, άγνωστης στο ευρύ κοινό, πτυχής της ιστορίας της πόλης μας.
Από τη δική μου πλευρά θα ήθελα να καταθέσω κάποια στοιχεία που αφορούν στην οθωμανική φάση της ιστορίας του ναού της Αγίας Παρασκευής που προέρχονται από οθωμανικές πηγές. Στα οθωμανικά κατάστιχα του 16ου αιώνα ο ναός αναφέρεται ως Φετχιγέ Τζαμί (οθ. Fetḥiyye Cāmiʿ) κάτι που υποδηλώνει άμεσα το γεγονός ότι η πόλη της Χαλκίδας, η οποία πλέον κατά την οθωμανική περίοδο έφερε το όνομα Aġrıboz / Eǧriboz, καταλήφθηκε εξ εφόδου μετά από πολυήμερη πολιορκία. Είναι γνωστό στην βιβλιογραφία ότι οποτεδήποτε οι μουσουλμάνοι πολιορκούσαν μία πόλη ή ένα οχυρό προσέφεραν στους πολιορκούμενους δύο επιλογές, είτε την παράδοση με όρους είτε σε περίπτωση άρνησης τους να παραδοθούν την διά της βίας κατάληψη.
Στην πρώτη περίπτωση η ζωή, η τιμή και η περιουσία των πολιορκούμενων γίνονταν αυτομάτως σεβαστές και οι ναοί και οι οικίες τους παρέμεναν στα χέρια τους. Στην δεύτερη περίπτωση όμως οι πολιουρκούμενοι θεωρούνταν συλλήβδην λάφυρο μαζί με τις περιουσίες τους και μετά την εξ εφόδου και δια της βίας κατάληψη περιέρχονταν στην κυριότητα του μουσουλμάνου ηγέτη που διεξήγαγε την πολιορκία. Στην περίπτωση της Χαλκίδας, όταν ο Μεχμέντ Β’ ο Πορθητής κατέλαβε την πόλη εξ εφόδου επέτρεψε τη λεηλασία της πόλεως ενώ μετά την εγκαθίδρυση της μουσουλμανικής οθωμανικής εξουσίας στην πόλη προέβη στη μετατροπή του καθεδρικού ναού της Αγίας Παρασκευής σε τζαμί.
Πέραν της πληθώρας οθωμανικών καταστίχων και λυτών εγγράφων που αναφέρονται στην Αγία Παρασκευή ως Φετχιγέ Τζαμί, το οποίο λειτουργούσε ως βακουφικό φιλανθρωπικό ίδρυμα με σημαντική σε μέγεθος και αξία ακίνητη περιουσία, την ιστορία της μετατροπής και λειτουργίας του ναού σε τζαμί αλλά και το καθεστώς που είχε ο ναός πριν την οθωμανική κατάκτηση μας μεταφέρει ο διάσημος Οθωμανός περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπί, ο οποίος επισκέφτηκε και περιηγήθηκε στην πόλη το 1667. Μας αναφέρει τα εξής: «Πρώτα απ’ όλα έρχεται το παλιό Τζαμί της Παρασκευής του Μεχμέτ Χαν του Κατακτητή. Στις παλιές εποχές, κατά την περίοδο των άπιστων και πριν από την κατάκτηση της Χαλκίδας, ήταν ένα μεγάλο μοναστήρι αφιερωμένο στις θρησκευτικές τελετές της Χριστιανικής Εκκλησίας του Μεσσία Ιησού Χριστού. Σήμερα, είναι ένας τόπος λατρείας των Μουσουλμάνων. Είναι ένα επιδέξια κατασκευασμένο, μεγάλο Τζαμί της Παρασκευής, […] εχει έναν αιχμηρό τρούλο και έναν τετράγωνο μιναρέ παρόμοιο με πύργο».
Η ταύτιση του Τζαμιού της Παρασκευής του Μεχμέτ Χαν του Κατακτητή που αναφέρει ο Εβλιγιά Τσελεμπή με το Φετχιγέ Τζαμί των οθωμανικών καταστίχων του 16ου αιώνα, το οποίο ταυτίζεται με τον ναό της Αγίας Παρασκευής, είναι αδιαμφισβήτητη. Ελπίζουμε λοιπόν οι εργασίες συντήρησης και ανάδειξης των ιστορικών φάσεων αυτού του σημαντικού μνημείου της πόλης να φέρουν στην επιφάνεια και να αναδείξουν το οθωμανικό παρελθόν του.
Ακολουθείστε μας στο Google News
