Η Εβραϊκή Κοινότητα της Χαλκίδας

Η Εβραϊκή Κοινότητα της Χαλκίδας όντας από τις παλαιότερες και ζώντας σε σχετική απομόνωση από τους υπόλοιπους Εβραίους της Ελλάδας αναπτύχθηκε αυτόνομα και μιλούσε μόνο Ελληνικά.

Ενσωματώθηκε τόσο πολύ στην Ελληνική κουλτούρα που σταμάτησαν να διαβάζουν και να μιλάνε Εβραϊκά ενώ πολλοί εγκατέλειψαν και τον Ιουδαϊσμό. Αυτό δεν άλλαξε ακόμα και μετά την εκδίωξη των Εβραίων από την Ισπανία  και την έλευση των Σεφαραδιτών  που ενσωματώθηκαν στις τοπικές κοινότητες. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι στνη Εβραϊκή κοινότητα της Χαλκίδας – σύμφωνα με περιηγητές – δύσκολα μπορούσες να ξεχωρίσεις ποιοι ήταν οι Εβραίοι.

Η Εβραϊκή παρουσία στην Εύβοια και κυρίως στη Χαλκίδα είναι τόσο παλαιά, ώστε πιστεύουμε ότι οι πρώτοι Εβραίοι ήρθαν μετά το 586 π. χ. Πιθανόν να ήταν οι ΠΕΡΑΤΕΣ που ακολούθησαν τους Φοίνικες, σαν έμποροι, όταν εκείνοι ήρθαν στην Ελλάδα και κατευθύνθηκαν προς τη Θήβα, περνώντας από την Εύβοια.

Μία από τις πρώτες αναφορές στην Εβραϊκή Κοινότητα της Χαλκίδας έχουμε από τον Φίλωνα τον Αλεξανδρινό Φιλόσοφο σε μία συνομιλία του με τον Γαίο Καίσαρα τον 1ο αιώνα μ.χ.

Όσο για την περίοδο των Ελληνιστικών χρόνων, οι Εβραίοι είναι αναμφισβήτητα εγκατεστημένοι και οργανωμένοι σε παροικίες κυρίως στη Χαλκίδα.

Το 1159 επισκέπτεται την πόλη ο Ισπανός περιηγητής Ραβίνος Βενιαμίν μπεν Γιονά από την Τουδέλα και αναφέρει στο οδοιπορικό του ότι στη Χαλκίδα μένουν 2.000 Εβραίοι.

Οι Εβραίοι στη Χαλκίδα κατοικούσαν μέσα στο Κάστρο, μιλούσαν μόνο την Ελληνική γλώσσα, και ήταν πολύ δύσκολο να τους ξεχωρίσεις από τους άλλους κατοίκους.  Στην Χαλκίδα είχαν συγκροτήσει δική τους συνοικία, στη μέση της οποίας ανέγειραν Συναγωγή. Συνάντησε δε τρεις Ραβίνους, τον Ελιγιά Βαλτερί, τον Ρ. (ίσως Ραφαέλ) Εμμανουέλ και τον Ρ. Καλέβ επικεφαλής της παροικίας.

Την περίοδο που Ενετοί και Λομβαρδοί κατοικούσαν στη Χαλκίδα, που ονομαζόταν Νεγρεπόντε, η Εβραϊκή Κοινότητα ήκμαζε και τα μέλη της ασχολούνταν με το εμπόριο, την εξαγωγή οίνου, τη βιοτεχνία και ήταν τεχνίτες, βαφείς και μεταξουργοί.

Η Εβραϊκή συνοικία ήταν κοντά στην Άνω Πύλη, που πήρε το όνομα Πύλη των Ιουδαίων. Την Εβραϊκή συνοικία διέσχιζε η οδός Άνω Πύλης, σημερινή Κώτσου, έως τη συμβολή των οδών Παπαναστασίου και Μ. Φριζή.

Προς το τέλος της Ενετοκρατίας οι πόλεμοι, οι λοιμοί και οι βαριά φορολογία έχουν εξαθλιώσει την Κοινότητα. Οι Εβραίοι εξακολουθούσαν ν΄ ασχολούνται με το εμπόριο, αλλά δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα, δεν συμμετείχαν στη διοίκηση και είχαν την υποχρέωση να εκτελούν χρέη δημίου.

Το 1470 το Κάστρο καταλαμβάνεται από το Μωάμεθ τον Πορθητή. Η σφαγή ήταν τρομερή. Οι Γενίτσαροι φυγάδευαν με αντάλλαγμα χρυσό και πολλοί Εβραίοι διέφυγαν στη Θήβα, όπου υπήρχε μεγάλη Εβραϊκή Κοινότητα.

Από την περίοδο αυτή η Χαλκίδα και μαζί η Εβραϊκή Κοινότητα, εισέρχεται σε περίοδο παρακμής, σκληρής εκμετάλλευσης, βαρβαρότητας και τρόμου, ενώ μαστίζεται ανελέητα από την πανώλη.

Μετά την κατάληψη της η Χαλκίδα (Νεγρεπόντε εκείνη την εποχή),  Γρίμπος ή Έγριμπος για τους Οθωμανούς και διοικητικό κέντρο του σαντζακιού του Ευρίπου, αναπτύσσεται συγχρόνως «στα προάστια των Χριστιανών» και στην πόλη των Τούρκων και Εβραίων.

Όλος ο Ενετικός πληθυσμός του κάστρου (της πόλης της Χαλκίδας που περικλειόταν από τείχη) αφανίστηκε, ενώ οι Έλληνες στάλθηκαν σαν σκλάβοι στην Κωνσταντινούπολη. Το Κάστρο κατοικούταν από Οθωμανούς και διακόσιους περίπου Εβραίους.

Στην επανάσταση του 1821 οι Εβραίοι πορεύονται κι αυτοί με τη μοίρα όλων των κατοίκων της πόλης.

Ο Γ. Φουσάρας και ο Γ. Φιλιππόπουλος αναφέρουν ότι οι εβραϊκές οικογένειες ΚΟΕΝ και ΚΡΙΣΠΗ προσχώρησαν στη Φιλική Εταιρεία. Είναι οικογένειες μεγάλες, ισχυρές και με μόρφωση. Έναν Κρίσπη, οπλαρχηγό του Κριεζώτη, συναντάμε στην Τριζήνα, πλάι στο Θ. Κολοκοτρώνη.

Το 1840, όταν η Εύβοια αποτελεί πλέον μέρος της ελληνικής επικράτειας, γίνεται το πρώτο πολεοδομικό διάγραμμα του Κάστρου, όπου αναφέρονται 455 ιδιοκτησίες από τις οποίες οι 51 είναι εβραϊκές, τα μέλη δε της Κοινότητας ανέρχονται σε 400 άτομα.

Το 1894 η Εβραϊκή Κοινότητα έχει 52 οικογένειες και 284 άτομα, όπως προκύπτει από επιστολή ντοκουμέντο της Κοινότητας για βοήθεια, προς τους Αμερικανούς ομοθρήσκους. Αιτία της έκκλησης αυτής είναι ο μεγάλος καταστροφικός σεισμός που κατεδάφισε σχεδόν όλη την πόλη.

Αυτή την περίοδο ο πληθυσμός της Κοινότητας μειώνεται σε 170 μέλη. Πολλοί θα μετοικίσουν σε άλλες κοινότητες, όπως του Βόλου.

Στον Έλληνο-Ιταλικό Πόλεμο του 1940, ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός που έπεσε ηρωικά μαχόμενος, ήταν ο Χαλκιδέος Εβραίος Συνταγματάρχης Μορδοχαίος Φριζής.

Κατά την διάρκεια της Γερμανικής κατοχής και του ολοκαυτώματος η Εβραϊκή Κοινότητα της Χαλκίδας είναι από τις λίγες που από τα 327 μέλη της χάθηκαν μόνο τα 22.

Αυτό οφείλεται στην προστασία που προσέφεραν οι Χαλκιδέοι κάτοικοι, οι Αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης αλλά και ο Μητροπολίτης Γρηγόριος, ο οποίος έκρυψε και τα Ιερά σκεύη της Συναγωγής σε χώρο της Μητρόπολης.

Η Συναγωγή της Χαλκίδας είναι μία από τις παλαιότερες στην Ελλάδα η οποία όμως καταστράφηκε έξι φορές στην διάρκεια της ζωής της και όλες ξαναχτίστηκε ακριβώς στο ίδιο σημείο.

Παλαιό και νέο Νεκροταφείο συνυπάρχουν στον ίδιο χώρο, σε μία έκταση 17 στρεμμάτων, στην οδό Μεσσαπίων.

Το Εβραϊκό νεκροταφείο της Χαλκίδας περιέχει τάφους που χρονολογούνται από την περίοδο της Τουρκοκρατίας (15ος αιώνας).΄

Στον ίδιο οικοδομικό χώρο εξωτερικά, στη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, έχει αναγερθεί Μνημείο το οποίο πλαισιώνεται από τις προτομές των μακαριστών Μητροπολίτη Γρηγόριου και Συνταγματάρχη Μαρδοχαίου Φριζή.

Δείτε περισσότερες φωτογραφίες από την Εβραϊκή Κοινότητα της Χαλκίδας.

Πηγές: